خط تولید لبنیات یک سیستم کامل و متکامل است که از مرحله تهیه شیر تا تولید محصولات پایانی نظیر شیر تازه، ماست، دوغ، کره، پنیر و... استفاده میشود. این خط تولید شامل چندین مرحله مختلف است که هر یک از این مراحل وظایف خاص خود را برعهده دارد تا به نهایت تولید محصولات با کیفیت و بهداشتی انجام شود. این خط تولید به صورت خودکار و نیمه خودکار در دستگاههای مختلفی که از جمله تانکها، پردازندهها، بشکهها، ماشینآلات بستهبندی و دستگاههای کنترل کیفیت تشکیل شده است، عمل میکند.
مراحل اصلی در خط تولید لبنیات عبارتند از:
1. تهیه و جمعآوری شیر:
در این مرحله، شیر تازه از مزارع و یا مراکز تولید شیر جمعآوری شده و به کارخانه تولید لبنیات منتقل میشود.
2. پاستوریزهسازی شیر:
شیر جمعآوری شده، ابتدا در دستگاه پاستوریزهسازی برای حذف باکتریها و میکروبهای مضر از آن، توسط حرارت ضدعفونی میشود.
3. هوموژنیزهسازی:
پس از پاستوریزهسازی، شیر به دستگاه هوموژنیزهسازی ارسال میشود تا به ترکیب صحیح چربی و اجزای مختلف شیر برسد و از جداسازی چربی جلوگیری شود.
4. مخلوطسازی و افزودن مواد افزودنی:
در این مرحله، به شیر هوموژنیزهشده، مواد افزودنی نظیر پودر شیر، آب میوه، قند، پروتئین و ... افزوده میشود تا به محصولات مختلف نظیر ماست، دوغ و نوشابههای لبنی تبدیل شود.
5. فرآوری محصولات:
در این مرحله، محصولات نهایی مانند ماست، دوغ و... فرآوری میشوند و از تصفیهکنندهها و فیلترها عبور میکنند.
6. بستهبندی:
محصولات پس از فرآوری، به دستگاههای بستهبندی ارسال میشوند تا به شیوههای بهداشتی و قابل حمل بستهبندی شوند و آماده عرضه به بازار گردند.
7. کنترل کیفیت:
کلیه مراحل تولید از نظر کیفیت و استانداردهای بهداشتی کنترل میشوند تا محصولات تولید شده با کیفیت و بهداشتی عرضه شوند.
خط تولید لبنیات با توجه به انواع مختلف محصولات، اندازه کارخانه و میزان تولید ممکن است متفاوت باشد، اما در کل این مراحل اساسی برای تولید محصولات لبنیات بهکار گرفته میشوند. اجرای این خط تولید بهصورت دقیق و با رعایت استانداردهای بهداشتی میتواند کیفیت و بهرهوری تولید را بهمراتب بهبود دهد.
پاستوریزهسازی شیر یک فرآیند حرارتی است که برای حذف باکتریها و میکروبهای مضر از شیر بهکار میرود. این فرآیند باعث کاهش بار میکروبی شیر میشود و در نتیجه به افزایش مدت زمان نگهداری آن کمک میکند. پاستوریزهسازی شیر به دو روش کلاسیک و فلش پاستوریزهسازی انجام میشود.
دستگاه پاستورایز (Pasteurizer) یک دستگاه حرارتی است که برای انجام فرآیند پاستوریزهسازی شیر بهکار میرود. این دستگاه به منظور ایمنسازی و حفظ کیفیت شیر و سایر محصولات لبنیات مورد استفاده قرار میگیرد. دستگاه پاستورایزر به دلیل کارایی و قابلیت اجرای مراحل پاستوریزهسازی بهصورت اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک طراحی شده است و دارای بخشهای مختلفی میباشد که عبارتند از:
۱. بخش ورودی (ورودی شیر): در این بخش، شیر تازه وارد دستگاه میشود و برای پاستوریزهسازی آماده میشود.
۲. بخش پرههای میکس کننده: در این بخش، بهمنظور تسریع و بهبود فرآیند پاستوریزهسازی، شیر با استفاده از پرههای میکس کننده مخلوط میشود تا دما بهطور یکنواخت در تمام حجم شیر توزیع شود.
۳. بخش حرارتدهنده: این بخش دارای اجزای مختلفی میباشد که برای افزایش دما به میزان مطلوب در شیر استفاده میشود. این اجزا میتوانند از نوع پلاکی، لولهای و یا ترکیبی باشند.
۴. بخش حفظ دما: در این بخش، پس از رسیدن دمای شیر به مقدار موردنظر، شیر بهصورت یکنواخت و ثابت به مدت معینی در دما حفظ میشود.
۵. بخش خروجی (خروجی شیر پاستوریزهشده): شیر پاستوریزهشده پس از اتمام فرآیند پاستوریزهسازی از دستگاه خارج میشود و برای مرحلهبندی و بستهبندی آماده میشود.
دستگاه پاستورایزر از نظر کارایی، کیفیت و ایمنی از اهمیت بسزایی برخوردار است و در کارخانههای تولید لبنیات و صنایع خوراکی با فرآیند تهیه محصولات به کار میرود.